Tussenklanken 

Tussen -n

De algemene regel is: ga uit van de meervoudsvorm van het eerste deel .

 

•  Meervoud op -en, niet op -es? (dus één meervoud)
  Schrijf dan een tussen -n:
  
  • krant -> kranten + bericht = krantenbericht
  • bes -> bessen + sap = bessensap
    
    
• (onder andere) meervoud op -es?  (dus meerdere meervoudsvormen)
  schrijf dan geen tussen -n:
  • akte -> akten, aktes + tas = aktetas
  • gedachte -> gedachten, gedachtes + sprong = gedachtesprong

Uitzonderingen

Er zijn drie uitzonderingen. Zet nóóit een tussen -n:

 

1. Als het eerste deel een unieke persoon of zaak is:
   Koninginnedag of zonnebrandcrème 
2. Als een bijvoeglijk naamwoord een versterkend eerste deel heeft:
   Reuzeleuk of beregaaf
3. Als het een versteende samenstelling of 'schijnsamenstelling'is:
   Schattebout of bolleboos

 

Bijzondere gevallen:

• Rodekool (eerste deel is bijvoeglijk naamwoord)
• Rijstebrij ('rijst' heeft geen meervoud)
• Spinnewiel (eerste deel is een werkwoord)
• Kosteloos (= afleiding, geen samenstelling, behalve wanneer het eerste deel alleen met 'en' kan worden gescheven, zoals 'open'-> "openlijk')

Tussen -s

1. Schrijf een tussen -s waar je die hoort:
   Stadsdeel, bedrijfsrestaurant, dorpskern
2. Geen hoorbaare [s]?
   Kijk dan naar vergelijkbare woorden:
   Stationschef vanwege stationshal
   Bedrijfszeker vanwege bedrijfsongeval.

 

Geven deze regels geen uitsluitsel? Dan zijn beide vormen goed.

Meervoudsvorming

Het meervoud van een zelfstandig naamwoord vorm je door er de meervoudsuitgangen -s, -'s, -en of -n achter te schrijven.

 

Er zijn 7 regels:

 

1. De -s schrijf je er aan vast als dat geen probleem voor de uitspraak oplevert: sektes, tantes, printers, logés en bureaus.
2. Als je een fout bij de uitspraak kunt maken schrijf je 's:
   auto's, piano's, alinea's, baby's, jury's en ski's.
3. Als het woord uitspeekt met een lange klinker aan het eind, maar er staat een niet-uitgesproken medeklinker, dan gebuik je geen apostrof: diners, bordeauxs, ayatollahs en depots.
4. Woorden op -ik:
   Je schrijft twee k's als de klemtoon op ik  valt: snikken, blikken, likken en tikken.
   Je schrijft één k als de klemtoon niet op ik valt: monniken, viezeriken en leeuweriken. 
5. Woorden die eindigen op -us en -is:
   Je krijgt wel een verdubbeling van de -s, ook al valt de klemtoon niet op de -us of -is: dromedarissen, functionarissen, vonnissen en kubussen.
6. Woorden op -ie of -ee:
   Je schijft ën erbij als de klemtoon op de ie of ee valt: feeën, genieën en reeën.
   Je schrijft n en een trema erbij als de klemtoon er niet op valt: bacteriën, poriën en oliën.
7. Woorden op -f of -s
   de f wordt meesal een v en de s vaak een z: kloven, staven, laarzen en kluizen. UITZONDERING: fotografen, parafen en kaarsen.

 

LET OP:

Sommige woorden hebben een Latijns meervoud: politicus/politici, medicus/medici, medium/media, museum/musea.

Samenstellingen

Bij een samenstellingen worden twee of meer woorden die zelfstandig kunnen voorkomen tot één nieuw woord samengevoegd. Samenstellingen worden over het algemeen aaneengeschreven. 

 

Verwarring kan ontstaan waanneer we twee letters die meestal één klinker of tweeklank voorstellen toch afzonderelijk moeten lezen, omdat ze tot twee verschillende lettergrepen behoren. 

Oplossing: koppelteken of een trema: auto-onderdelen, ruïne.

 

Hoofdregel: 

Schrijf samengestelde woorden zoveel mogelijk aan elkaar.

• Handdoek
• Computermuis
• Muismattenverkoper
• Computermuismattenverkoper
• Tentoonstelling, tentententoonstelling, hottentotten.....

 

Behalve:

als je problemen krijgt met de uitspraak:

• Auto-ongeluk
• College-uren

 

Let op:

• Je schrijft altijd een liggend streepje tussen twee botsende klinkers: na-apen, zee-eend.
• Bij klinkerbotsing op andere plaatsen (dus niet tussen de samenstellende delen) zet je een trema: be + eindigen = beëndigen
• Bij een Grieks of Latijns voorvoegsel (co-, de-, loco-, pseudo-, quasi-, re-, semi-, vice-) schrijf je de woorden aan elkaar: coauteur, relocatie.

Maar:
Bij botsende klinkers zet je een streepje: co-existentie, re-integratie. Je behandelt het woord dus als een samenstelling.
Zet een trema in 'ondeelbare' woorden: coördinatie, reël. Reden: het is niet co + ordinatie, re + eel

 

Woorden met een afkorting

 

1. Samengestelde woorden met een afkorting erin krijgen een koppelteken: pc-gebruiker, wc-bril, t-shirt
2. Woorden met een afkorting en een voorvoegsel krijgen een koppelteken: ge-sms
3. Zet een apastrof tussen een afkorting en een achtervoegsel (tv'tje, pc's)
4. Als een afkorting wordt uitgesproken als een  'gewoon' woord (en niet letter voor letter), wordt die ook behandeld als een gewoon woord. Er hoeft geen koppelteken te staan in de samenstelling: latrelatie, ledlamp, pincode

 

Lastige woorden combinaties

 

Sommige vaste woordcombinaties schrijf je los:

 

1. Meerledige namen
   Eerste Kamer, Nieuw Vennep, Groene Kruis
2. Een woordgroep met een cijfer aan het begin
   25 december, 100 euro
3. Een woord met een cijfer of een letter erna
   top 2000, vitamine C

 

Samenstelling met een ander woord:

 

1. Meerledige namen
   Tweede Kamer + lid = Tweede Kamerlid
   New Orleans + muziek = New Orleansmuziek
   Rode kruis + medewerker = oKruismedewerker
2. Een woordgroep met een cijfer aan het begin
   1 april + grap = 1 aprilgrap
   50 euro + biljet = 50 eurobiljet
3. Een woord met een cijfer of een letter erna:
   top 100 + hits = top 100-hits
   hepatitis B + patiënt = hepatitis B-patiënt

 

Inwisselbare elementen

 

We gebruiken een koppelteken tussen gelijkwaardige delen in een samenstelling.  Gelijkwaardige zelfstandige en bijvoegelijke naamwoorden kunnen we op deze manier samenstellen: gin-tonic, café-restaurant en zwart-wit (zwart en wit zijn gelijkwaardige bijvoegelijke naamwoorden).

 

Let op:
gin-tonic + glas = gin-tonicglas

café-restaurant + kleding = café-restaurantkleding

zwart-wit + foto = zwart-witfoto

Aaneenschrijven van telwoorden en breuken

 

De delen van een telwoord worden aan elkaar vast geschreven, met een spatie na het woord duizend. De woorden miljoen, miljard, biljoen enz. worden los geschreven:

• drieëndertig
• driehonderddertig
• achtienhonderd
• drieduizend
• drieduizend driehonderd
• drie miljoen
• drieëndertig miljoen

 

De teller en de noemer van een breuk worden als woordgroep los geschreven: 

• twee derde van de bevolking
• een zesde van deze taart

 

Uitzondering: driekwart

 

Is een samenstelling worden teller en noemer aan elkaar vast geschreven:

• een tweederdemeerderheid
• een vijfachstemaat

 

3 uitzonderingen bij samenstellingen

 

1. Wanneer het linker deel van de samenstelling de betekenis heeft van 'voormalig', dan gebruiken we het koppelteken: niet-, non-, bijna-, ex-, oud-
2. In samenstellingen met als bijzondere voorbepaling een woord waarmee een (werk)verhouding van personen wordt uitgedrukt, gebruiken we ook een koppelteken: aspirant-, adjunct-, substituut-, chef-, kandidaat-, interim-, stagiair-, leerling-, assistent-, collega- en meester-
3. In samenstellingen met een persoonlijk voornaamwoord in zelfnoemfunctie gebruiken we een koppelteken. Het gaat om gevallen waarin het persoonlijk voonaamwoord zichzelf noemt: ik-roman, wij-gevoel en het-woord.

Hoofdletters en kleine letters

 

Met hoofdletters (12 regels)

 

1. Voor- en achternamen: Theo, mevrouw Pauline Verhoeven, mevrouw Van der Holst (let op: M.J. van der Holst)
2. Namen van heilige personen: Majesteit, Allah, God (let op: een god)
3. Merken, producten, creaties vernoemd naar een persoon: Ferrari,  een Fokker
4. Merknamen: Coca Cola, Fanta, Fantafles
5. Bedrijven, instellingen, organisaties: Tweede Kamer, Hogeschool Rotterdam.
6. Boeken, heilige boeken, films, theatherproducties
7. Landen, plaatsen, straten: Nederland, Amsterdam-Zuid,
   Noordwest- Nederland. Ook: Frankrijkbezoek, Rotterdams
8. Hemellichamen: Jupiter, Pluto (maar: zon, maan, aarde)
9. Historische gebeurtenissen: Tweede Wereldoorlog
10. Feestdagen: Bevrijdingsdag, Kerstmis (maar: kerstboom)
11. Talen: Nederlands, Engels, Duits
12. Bevolkingsgroepen

 

Zonder hoofdletters (12 regels)

 

1. Samenstellingen met de naam van een uitvinder of een ontdekker: röntgenstralen, downsyndroom
2. Woorden waarin de gedachte aan de eigennaam op de achtergrond is geraakt: barbiepop, jip-en-janneketaal
3. Afleidingen van persoonsnamen: victoriaans
4. Functieaanduidingen en titels: applicatiebeheerder, hoofd, manager, minister.  Let op: in de aanhef van brieven en in aansprekingen wel een hoofdletter. De minister van....
5. Academische titels: prof., dr., drs. Maar: MBA, BA, MA, PhD
6. Windstreken: westen, oosten, noorden, zuidwesten. Maar: een hoofdletter bij een geografisch, economisch of politiek gebied: hete rijke Westen
7. Maarschappelijke, religieuze en politieke stromingen: christendom, islam, socialisme, liberalisme
8. Tijdpreken: jura, renaissance
9. Dagen, maanden, seizoenen en andere tijdsaanduidingen: maandag, winter, mei
10. Aanhangers van een geloof: jood, moslim, christen
11. Overkoepelende termen voor ethnische groepen: bedoeïenen, zigeuners
12. Woorden die aan het Duits zijnn ontleend: umlaut